اگرچه افراد گوناگونی در جلسات درس امام جعفر صادق (علیه السلام) حضور می یافتند و بدون انحصارگرایی اجازه بهره مندی از آن را داشتند، اما این به معنای تایید این مکاتب و جریان ها توسط حضرت نبوده است؛ باید توجه...
به گزارش چی 24 به نقل از رسالت: به گزارش پایگاه فرهنگی تبلیغی رسالات، فرازمانی و فرامکانی بودن سیره معصومان (علیهم السلام) در همه امور صادق است. از جزئیات زندگی شخصی مانند آداب تغذیه و عبادت گرفته تا روابط اجتماعی و فراتر از آن در عرصه جهاد علمی و بسترسازی برای تولید علم و ساخت تمدن. برای همین است که پس از ده‌ها قرن هنوز بشر تشنه چشیدن عدالت علوی، عزت طلبی حسینی و آزاداندیشی مکتب جعفری است.
از این رو و به مناسبت فرا رسیدن سالروز شهادت امام جعفر صادق (علیه السلام) با حجت الاسلام والمسلمین دکتر عبدالحسین خسروپناه، رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه و مؤلف آثاری همچون «قلمرو دین»، «انتظارات بشر از دین» و «جامعه علوی در نهج البلاغه» درباره آزاداندیشی در نهضت علمی ششمین امام شیعیان گفت‌و‌گو کرده ایم که به حضورتان تقدیم می‌شود:
با توجه به آن که نهضت، به جریانی عظیم و اثرگذار اطلاق می‌شود، چه ظرفیت و خروجی ای در فعالیت های علمی امام جعفر صادق (علیه السلام) وجود داشت که از آن به نهضت علمی تعبیر می‌شود؟
امامت، مکمل نبوت است، همان طور که مهدویت مکمل امامت است، با آغاز امامت امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) تا امامت حضرت محمد باقر (علیه‌السلام)، بخشی از دین که توسط پیامبر (صلی الله علیه و آله) عرضه شده بود، تفسیر و تبیین و مصادیق آن مشخص شد، اما بخش قابل توجهی از آموزه‌های دینی در زمان امام صادق (علیه السلام) و توسط ایشان تشریح و تبیین شد.
عرضه حجم گسترده معارف، ارزش‌ها و احکام و اخلاقیاتی که توسط حضرت انجام شده زمینه ای را فراهم آورد که از آن به نهضت جعفری و یا مکتب جعفری تعبیر می‌شود. باید توجه داشت تمام معارفی که توسط امام جعفر صادق (علیه‌السلام) عرضه شد، پیش از آن در اختیار معصومان (علیهم‌السلام) پیشین نیز بوده است، اما به هر دلیل و حکمتی که خدا می داند، این معارف، احکام و ارزش ها توسط امام جعفر صادق (علیه‌السلام) عرضه شد و مورد استفاده بویژه شیعیان قرار گرفت.
مهم آن که امام جعفر صادق (علیه‌السلام) به جز معارف دینی هم چون عقاید، اخلاق و احکام به بیان مجموعه ای از حقایق پزشکی، تاریخی، نجومی و دیگر علوم نیز پرداختند و همین زمینه ای را فراهم کرد تا شیعیان وارد دیگر عرصه‌های علم نیز شده و به تحقیق و پژوهش بپردازند و این چنین زمینه را برای تولید علم و تمدن سازی در جهان اسلام فراهم کردند.
به تصریح تاریخ، شرایط خاص دوران زندگانی امام جعفر صادق (علیه السلام) زمینه عرضه افکار و تبادل آرای گوناگون را فراهم کرده بود، آیا آزاداندیشی با توجه به شرایط زمان در نهضت علمی امام راه داشت؟ شیوه برخورد امام با آرا و افکار چگونه بود؟
جهان اسلام و کشورهای اسلامی در آن دوران بر اثر جنگ هایی که در زمان خلفای بنی امیه رخ داد، دچار تنوع، تعاون و تبادل فرهنگی و حتی بعضاً نوعی از تهاجم فرهنگی بودند و مسلمانان با مسیحیان و یهودیان بیشتری و نیز هندوها و بودایی ها و پیروان آیین های گوناگونی ارتباط یافتند و همین موضوع سبب شد، مکاتب و جریان های فکری شکل بیابد؛ در این میان و در فاصله بین زوال بنی امیه تا روی کار آمدن بنی عباس فرصتی فراهم شد تا دامنه این ارتباطات گسترش بیابد و مکاتب متعددی شکل بگیرد، امام جعفر صادق (علیه السلام) در این مقطع افزون بر کار ایجابی که معرفی شیعه و بیان اعتقادات و احکام و الهیات تشیع بود، کار مهم دیگری نیز انجام دادند و در برابر جریان های انحرافی ایستادند، اما نقد حضرت با روش آزاداندیشی توأم بود؛ یعنی امام با هر کسی که با شبهه ای مواجه بود و یا خود شبهه ای مطرح می‌کرد، با سعه صدر، استدلال و منطق برخورد کرده و پاسخ می دادند و روش ایشان برخورد علمی و منطقی بود.
نوع برخورد و مواجهه امام جعفر صادق (علیه السلام) با افکار و آرای وارداتی چگونه بود، آیا می‌توان از سیره ایشان برای نوع مواجهه خود با جریان‌های وارداتی علمی و فکری بویژه در حوزه علوم انسانی بهره گرفت؟
در بررسی نسبت ما با تمدن غرب چهار جریان وجود دارد: برخی غرب ستیزند، برخی غرب گرا، گروهی غرب گریز و عده ای نیز غرب گزین هستند. عده ای ارتباط با غرب را کنار گذاشته و تمدن آن را ناشایست می‌دانند، برخی آن را کمال مطلوب تلقی می‌کنند، هم چون جریان روشنفکری، عده ای اصلاً کاری با آن ندارند و به اصطلاح سرشان به کار خودشان است و برخی غرب گزین هستند؛ یعنی بر اساس مبانی اسلام بخشی از آرای غرب را پذیرفته و بخشی را با معیار عقلانیت اسلامی رد می‌کنند و نگاه انتقادی هم دارند. طبیعتاً در تلاشند که تولید جدید و نوآوری داشته باشند و جهش علمی بومی را رقم بزنند.
امام جعفر صادق (علیه السلام) در مواجهه با جریان های مختلف اگر در آن ها صحت و درستی می دیدند، تأییدشان می کردند اما اگر جریانی آمیخته از حق و باطل بود، چون خروجی اش همیشه باطل نمی شد، حضرت بر اساس عقلانیت اسلامی بخش صحیح آن را می پذیرفتند. اما چون حضرت حقایق دینی را از پیامبر (صلی الله علیه و آله) دریافت کرده بودند و این از وحی به حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) رسیده بود. باید این حقایق را به مردم می گفتند، اما در تعامل با دیگر جریان ها گویا برخورد گزینشی، عقلانی و انتقادی داشتند. اگر سخنی درست بود، تأیید و اگر اشتباه بود، رد می کردند. چنان که اگر جریانی سخن حقی داشت، حضرت حقانیت آن ها را تأیید می کردند.
این که جریان ها و مکاتب گوناگون بدون هیچ گونه انحصارگرایی امکان حضور در جلسات درس امام جعفر صادق (علیه السلام) و بهره مندی از محضر ایشان با هر فکر و عقیده را داشتند، آیا به معنای تایید این افکار از سوی امام بود یا دلیل دیگری داشت؟
اگرچه افراد گوناگونی در جلسات درس امام جعفر صادق (علیه السلام) حضور می یافتند و بدون انحصارگرایی اجازه بهره مندی از آن را داشتند، اما این به معنای تأیید این مکاتب و جریان ها توسط حضرت نبوده است؛ باید توجه داشت، چون امام حکومت را در اختیار نداشت، طبیعی بود که نوع تعاملاتشان با جریان‌های مختلف، متفاوت باشد با زمانی که اگر حکومت را در اختیار داشت. ممکن بود به برخی جریان‌ها و مکاتب اصلاً اجازه بروز و ظهور و جولان نمی داد. امام شیعیان باید با سعه صدر به شبهات پاسخ می داد و زمینه بهره مندی مردم از حقانیت دین را فراهم می‌کرد.
به عبارت بهتر، جایگاه امام از نظر بیان معارف و آموزه های دین با جایگاه ایشان در منصب حاکم و خلیفه مسلمین متفاوت است و در نتیجه کارکردهای متفاوتی دارد.
امروز جهان اسلام در آتش تکفیری ها می سوزد؛ با توجه به بروز افکار مختلف در دوران امام جعفر صادق (علیه السلام) که بعضاً جنبه انحرافی نیز داشتند؛ آیا حضرت نظری مبنی بر تکفیر صاحبان این آرا داشتند یا اصلاً تکفیر در سیره ایشان راه نداشت؟
شیوه امام جعفر صادق (علیه السلام) هرگز شیوه تکفیر نبوده و ایشان بر وحدت میان مسلمانان و تقریب مذاهب اسلامی تأکید و توصیه داشتند؛ این که فرمودند: «هر کس پشت سر اهل سنت نماز بخواند، مانند این است که در رکاب پیامبر (صلی الله علیه و آله) جهاد کرده است.» یعنی قائل به تقریب مذاهب و انسجام و وحدت آن ها بودند و این که اگر اختلاف نظری هم میان پیروان این مذاهب است، باید با منطق و گفت و گو درصدد حل آن برآیند، نه این که یکدیگر را تکفیر کنند که چنین چیزی در مکتب امام جعفر صادق (علیه السلام) منفی و مطرود است.
منبع: قدس آن‌لاین
به گزارش پایگاه فرهنگی تبلیغی رسالات، فرازمانی و فرامکانی بودن سیره معصومان (علیهم السلام) در همه امور صادق است. از جزئیات زندگی شخصی مانند آداب تغذیه و عبادت گرفته تا روابط اجتماعی و فراتر از آن در عرصه جهاد علمی و بسترسازی برای تولید علم و ساخت تمدن. برای همین است که پس از ده‌ها قرن هنوز بشر تشنه چشیدن عدالت علوی، عزت طلبی حسینی و آزاداندیشی مکتب جعفری است.
از این رو و به مناسبت فرا رسیدن سالروز شهادت امام جعفر صادق (علیه السلام) با حجت الاسلام والمسلمین دکتر عبدالحسین خسروپناه، رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه و مؤلف آثاری همچون «قلمرو دین»، «انتظارات بشر از دین» و «جامعه علوی در نهج البلاغه» درباره آزاداندیشی در نهضت علمی ششمین امام شیعیان گفت‌و‌گو کرده ایم که به حضورتان تقدیم می‌شود:
با توجه به آن که نهضت، به جریانی عظیم و اثرگذار اطلاق می‌شود، چه ظرفیت و خروجی ای در فعالیت های علمی امام جعفر صادق (علیه السلام) وجود داشت که از آن به نهضت علمی تعبیر می‌شود؟
امامت، مکمل نبوت است، همان طور که مهدویت مکمل امامت است، با آغاز امامت امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) تا امامت حضرت محمد باقر (علیه‌السلام)، بخشی از دین که توسط پیامبر (صلی الله علیه و آله) عرضه شده بود، تفسیر و تبیین و مصادیق آن مشخص شد، اما بخش قابل توجهی از آموزه‌های دینی در زمان امام صادق (علیه السلام) و توسط ایشان تشریح و تبیین شد.
عرضه حجم گسترده معارف، ارزش‌ها و احکام و اخلاقیاتی که توسط حضرت انجام شده زمینه ای را فراهم آورد که از آن به نهضت جعفری و یا مکتب جعفری تعبیر می‌شود. باید توجه داشت تمام معارفی که توسط امام جعفر صادق (علیه‌السلام) عرضه شد، پیش از آن در اختیار معصومان (علیهم‌السلام) پیشین نیز بوده است، اما به هر دلیل و حکمتی که خدا می داند، این معارف، احکام و ارزش ها توسط امام جعفر صادق (علیه‌السلام) عرضه شد و مورد استفاده بویژه شیعیان قرار گرفت.
مهم آن که امام جعفر صادق (علیه‌السلام) به جز معارف دینی هم چون عقاید، اخلاق و احکام به بیان مجموعه ای از حقایق پزشکی، تاریخی، نجومی و دیگر علوم نیز پرداختند و همین زمینه ای را فراهم کرد تا شیعیان وارد دیگر عرصه‌های علم نیز شده و به تحقیق و پژوهش بپردازند و این چنین زمینه را برای تولید علم و تمدن سازی در جهان اسلام فراهم کردند.
به تصریح تاریخ، شرایط خاص دوران زندگانی امام جعفر صادق (علیه السلام) زمینه عرضه افکار و تبادل آرای گوناگون را فراهم کرده بود، آیا آزاداندیشی با توجه به شرایط زمان در نهضت علمی امام راه داشت؟ شیوه برخورد امام با آرا و افکار چگونه بود؟
جهان اسلام و کشورهای اسلامی در آن دوران بر اثر جنگ هایی که در زمان خلفای بنی امیه رخ داد، دچار تنوع، تعاون و تبادل فرهنگی و حتی بعضاً نوعی از تهاجم فرهنگی بودند و مسلمانان با مسیحیان و یهودیان بیشتری و نیز هندوها و بودایی ها و پیروان آیین های گوناگونی ارتباط یافتند و همین موضوع سبب شد، مکاتب و جریان های فکری شکل بیابد؛ در این میان و در فاصله بین زوال بنی امیه تا روی کار آمدن بنی عباس فرصتی فراهم شد تا دامنه این ارتباطات گسترش بیابد و مکاتب متعددی شکل بگیرد، امام جعفر صادق (علیه السلام) در این مقطع افزون بر کار ایجابی که معرفی شیعه و بیان اعتقادات و احکام و الهیات تشیع بود، کار مهم دیگری نیز انجام دادند و در برابر جریان های انحرافی ایستادند، اما نقد حضرت با روش آزاداندیشی توأم بود؛ یعنی امام با هر کسی که با شبهه ای مواجه بود و یا خود شبهه ای مطرح می‌کرد، با سعه صدر، استدلال و منطق برخورد کرده و پاسخ می دادند و روش ایشان برخورد علمی و منطقی بود.
نوع برخورد و مواجهه امام جعفر صادق (علیه السلام) با افکار و آرای وارداتی چگونه بود، آیا می‌توان از سیره ایشان برای نوع مواجهه خود با جریان‌های وارداتی علمی و فکری بویژه در حوزه علوم انسانی بهره گرفت؟
در بررسی نسبت ما با تمدن غرب چهار جریان وجود دارد: برخی غرب ستیزند، برخی غرب گرا، گروهی غرب گریز و عده ای نیز غرب گزین هستند. عده ای ارتباط با غرب را کنار گذاشته و تمدن آن را ناشایست می‌دانند، برخی آن را کمال مطلوب تلقی می‌کنند، هم چون جریان روشنفکری، عده ای اصلاً کاری با آن ندارند و به اصطلاح سرشان به کار خودشان است و برخی غرب گزین هستند؛ یعنی بر اساس مبانی اسلام بخشی از آرای غرب را پذیرفته و بخشی را با معیار عقلانیت اسلامی رد می‌کنند و نگاه انتقادی هم دارند. طبیعتاً در تلاشند که تولید جدید و نوآوری داشته باشند و جهش علمی بومی را رقم بزنند.
امام جعفر صادق (علیه السلام) در مواجهه با جریان های مختلف اگر در آن ها صحت و درستی می دیدند، تأییدشان می کردند اما اگر جریانی آمیخته از حق و باطل بود، چون خروجی اش همیشه باطل نمی شد، حضرت بر اساس عقلانیت اسلامی بخش صحیح آن را می پذیرفتند. اما چون حضرت حقایق دینی را از پیامبر (صلی الله علیه و آله) دریافت کرده بودند و این از وحی به حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) رسیده بود. باید این حقایق را به مردم می گفتند، اما در تعامل با دیگر جریان ها گویا برخورد گزینشی، عقلانی و انتقادی داشتند. اگر سخنی درست بود، تأیید و اگر اشتباه بود، رد می کردند. چنان که اگر جریانی سخن حقی داشت، حضرت حقانیت آن ها را تأیید می کردند.
این که جریان ها و مکاتب گوناگون بدون هیچ گونه انحصارگرایی امکان حضور در جلسات درس امام جعفر صادق (علیه السلام) و بهره مندی از محضر ایشان با هر فکر و عقیده را داشتند، آیا به معنای تایید این افکار از سوی امام بود یا دلیل دیگری داشت؟
اگرچه افراد گوناگونی در جلسات درس امام جعفر صادق (علیه السلام) حضور می یافتند و بدون انحصارگرایی اجازه بهره مندی از آن را داشتند، اما این به معنای تأیید این مکاتب و جریان ها توسط حضرت نبوده است؛ باید توجه داشت، چون امام حکومت را در اختیار نداشت، طبیعی بود که نوع تعاملاتشان با جریان‌های مختلف، متفاوت باشد با زمانی که اگر حکومت را در اختیار داشت. ممکن بود به برخی جریان‌ها و مکاتب اصلاً اجازه بروز و ظهور و جولان نمی داد. امام شیعیان باید با سعه صدر به شبهات پاسخ می داد و زمینه بهره مندی مردم از حقانیت دین را فراهم می‌کرد.
به عبارت بهتر، جایگاه امام از نظر بیان معارف و آموزه های دین با جایگاه ایشان در منصب حاکم و خلیفه مسلمین متفاوت است و در نتیجه کارکردهای متفاوتی دارد.
امروز جهان اسلام در آتش تکفیری ها می سوزد؛ با توجه به بروز افکار مختلف در دوران امام جعفر صادق (علیه السلام) که بعضاً جنبه انحرافی نیز داشتند؛ آیا حضرت نظری مبنی بر تکفیر صاحبان این آرا داشتند یا اصلاً تکفیر در سیره ایشان راه نداشت؟
شیوه امام جعفر صادق (علیه السلام) هرگز شیوه تکفیر نبوده و ایشان بر وحدت میان مسلمانان و تقریب مذاهب اسلامی تأکید و توصیه داشتند؛ این که فرمودند: «هر کس پشت سر اهل سنت نماز بخواند، مانند این است که در رکاب پیامبر (صلی الله علیه و آله) جهاد کرده است.» یعنی قائل به تقریب مذاهب و انسجام و وحدت آن ها بودند و این که اگر اختلاف نظری هم میان پیروان این مذاهب است، باید با منطق و گفت و گو درصدد حل آن برآیند، نه این که یکدیگر را تکفیر کنند که چنین چیزی در مکتب امام جعفر صادق (علیه السلام) منفی و مطرود است.
منبع: قدس آن‌لاین
